Montreux boğazlar sözleşmesi ile ilgili almanya'nin görüş ve itirazlari (1936-1941)

Türkiye, 1923 yılında kabul ettiği ve daha sonra birçok sorunla karşılaşmaya başladığı Lausanne Boğazlar rejimi yerine 20 Temmuz 1936 tarihinde Montreux Boğazlar Sözleşmesi’ni yürürlüğe sokmuştur. Bu yeni Boğazlar sözleşmesi, sadece Türkiye’yi ve diğer imzacı ülkeleri değil, aynı zamanda Almanya’da iktidarda bulunan Adolf Hitler ve partisi NSDAP’ı1 da 10 Nisan 1936’dan itibaren yakından ilgilendirmiştir. O yıllarda Avrupa’dayükselen bir güç haline gelen Almanya’nın Montreux’ye olan ilgisinde sözleşmeye taraf dahi olamamasının tahammülsüzlüğü yattığı düşünülmektedir. Nitekim Almanya, önce benzer bir sözleşmeyi Türkiye ile yapma girişiminde bulunmuş, ancak bir sonuç elde edemeyince bu kez sözleşmeye dair itirazlara başlamıştır. 1941 yılına kadar süren Almanya’nın bu konudaki girişimleri ve itirazları yıldan yıla farklılık göstermiş ve bu farklılıkta dünya konjonktürü kadar kurduğu ittifaklar da rol oynamıştır. Boğazlar konusu sonuçta Türk Dışişleri Bakanı Menemencioğlu’nun istifasına dahi neden olmuştur. Montreux Boğazlar Sözleşmesi’ni konu alan ve 1936-1941 yıllarını kapsayan Alman Dışişleri Bakanlığı belgelerinden yola çıkılarak Almanya’nın konuyla ile olan ilgisi, değerlendirmeleri, itirazları ve bunların gerekçeleri bu araştırmada ortaya konulmuştur.

Montreux Boğazlar Sözleşmesi ,

Türkiye ,

Almanya ,

Turkey adopted Montreux Convention on 20 July 1936 instead of Lausanne
Agreement which it had accepted in 1923 and which had created many problems later on. This new Convention on the status of the Straits caused not only Turkey and other signatory states but also Adolf Hitler and his party NSDAP2 which were in power in Germany to become closely interested in the convention as of 10 April 1936. One may think that the main reason behind the close interest of Germany who was a rising power in Europe in those days was its great intolerance against the fact that it couldn’t became a signatory party to the convention. In fact, Germany  had previously tried to make a similar agreement with Turkey but when this attempt had failed Germany started to express its objections to the convention. Germany’s attempts and objections which lasted until 1941 tended to vary from year to year
and as well as the world’s conjuncture, Germany’s alliances also played a role on these variations. At the end, the issue of Straits caused the Turkish Foreign Minister
Menemencioğlu to resign from his post. This study examines the documents of German Foreign Ministry on the subject of Montreux Convention which covered the years between 1936 and 1941, and tries to put forth Germany’s interest and objections on the subject and to reveal the reasons behind Germany’s interest and objections.

Montreux Convention ,

Turkey ,

Germany ,