Evliya çelebi seyahatnamesi’nde iki dillilerin türkçeleri üzerine

Yazarlar :

Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN ,

Yazar kurumları :

Ege Üniversitesi¹

Görüntülenme :

858

DOI :

Özet Türkçe :

17. yüzyılda yazılmış olan Evliya Çelebi Seyahatnamesi, sadece Osmanlı topraklarında değil bütün bölgede yaşayan halklar, kültürler, diller, lehçeler üzerine bilgiler sunan en zengin hazinedir. İçeriğinin zenginliğinden dolayı da pek çok alanda titiz araştırmalara konu olmuştur. Evliya Çelebi tarihçilerin, dilcilerin, etnologların, sosyologların vs. en önemli kaynağı olsa da kendisi ne dilbilimcidir, ne tarihçidir ne etnologdur ne de sosyologdur. Evliya Çelebi’nin anlattığı diller, lehçeler ve ağızlar farklı farklı araştırmacılar tarafından incelenmiştir. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde, o dönemindeki edebî Türkçe, birçok yabancı dil, Türk dilinin bazı lehçeleri ve ağızları üzerine çok önemli bilgiler bulunmaktadır. Hatta Seyahatname’de tanıtılan dillerden bazıları hakkındaki mevcut en eski bilgilerimiz Evliya Çelebi’nin orada bahsettiklerine dayanmaktadır. Bunların yanı sıra, Osmanlı Devletinde yaşayan iki dilli halkların Türkçeleri hakkında sunduğu veriler ise başka kaynaklarda ulaşılamayacak zenginliktedir. Seyahatname’de, iki dilliler doğal olarak edebî Türkçe ile konuşturulmuştur. Ancak, bu hacimli eserde iki dillilerin azımsanamayacak ölçüde edebî dil dışındaki konuşma örnekleri de vardır. Bu makalede önce Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde bulduğumuz yukarıdaki dil tipleri hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Daha sonra, eserin muhtelif yerlerinde iki dillilerin Evliya Çelebi tarafından nakledildiği şekliyle Türkçe konuşmaları, cümleleri incelenmiştir. Seyahatname’de sunulan şekilleriyle, iki dillilerin ne zaman edebî Türkçe, ne zaman veya hangi şartlarda özel bir ağız ile konuşturuldukları anlaşılmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise iki dillilerin Türkçe konuşma tarzları sınıflandırılarak gösterilmiştir.

Anahtar kelimeler :

Evliya Çelebi Seyahatnamesi ,

iki dillilik ,

Osmanlı İmparatorluğu’nda iki dillilik ,

Özet İngilizce :

Written in the 17th century, the tarvel book of Evliya Çelebi is the richest source as it gives information about the peoples, cultures, languages, and dialects existing not only within the Ottoman border but in the whole region. Due to the rich content it has, the Travel Book of Evliya Çelebi has been studied meticulouly in many fields. Though Evliya Çelebi serves as an important source for the historians, ethnologists, sociologists, linguists, etc., he was neither a linguist nor a historian or a socilogist. The languages, dialects or accents that Evliya Çelebi mentioned in his book have been studie by several researchers. There is so much and significant information in his book about the literary Turkish of that time, many foreign languages, some dialects of Turkish. Besides, the information he gave about the Turkish of the bilinguals living in the Ottoman Empire is so rich that it is next to impossible to find such information in another source. In the Travel Book of Evliya Çelebi, the bilinguals were given as speaking literary Turkish; however, there are a number of samples in which they speak without using the literary language. In this article, I have given brief information about the language types found in the Travel Book of Evliya Çelebi. Then, I have studied the speeches and sentences of the bilinguals in the book as shown by Evliya Çelebi. I have tried to show, as presented in the book, when and under what circumstances the bilinguals were made to speak literary Turkish and a specific dialect.

Anahtar kelimeler :